“Wie ben jij?” Het is de eerste vraag die we leren beantwoorden. Ik ben vader. Ik ben consultant. Ik ben voetballer. Mooie etiketten. Maar na een lange dag merk je: die labels/maskers wegen zwaar. Alsof je de hele tijd een kostuum draagt dat strak zit. Of met een zak aardappelen op je rug loopt. Wat als je dat even uitdoet? Alan Watts noemde dat de vrijheid van ‘niemand’ zijn. Niet onbelangrijk. Maar vrij.
In dit artikel onderzoek ik dat idee: waarom we zo vastplakken aan identiteit, hoe dat ons vastzet, en wat er gebeurt als je de grip losser laat. Praktisch, nuchter en zonder zweverigheid. Gewoon mensentaal.
Inzichten
1. De ‘ik’ als rol, niet als kern
Watts prikt een bekende ballon door: het idee dat we een los ‘ik’ zijn, opgesloten in een huid. Hij noemde dat een “skin‑encapsulated ego”: het gevoel dat je een klein regisseurje in je hoofd bent, los van de rest van de wereld. Volgens Watts is dat een misverstand. We zijn niet afgescheiden van het geheel; we verschijnen eruit. Zoals een golf uit de oceaan komt en weer terugvalt. Het label op de golf is handig, maar het is niet de oceaan.
2. De muziekmetafoor: het punt is niet de laatste noot
Een van zijn sterkste beelden: we behandelen het leven vaak als een reis met een einddoel. Terwijl muziek en dans niet draaien om de laatste noot of de eindpose. Je speelt om te spelen. Je danst om te dansen. Zodra je dat vergeet, ga je haasten en gaat de lol eruit. Dat is wat identiteit kan doen met je: je sprint naar het ‘bewijs’ dat je iemand bent, en mist het spel onderweg.
3. Identiteit is nuttig, maar niet heilig
We hebben rollen nodig. Anders wordt het een chaos. Maar een rol is gereedschap, geen waarheid. Het probleem ontstaat als we onze rol verwarren met ‘wie ben ik?’. Wie ben ik echt? Dan wordt kritiek persoonlijk en verandering bedreigend. Laat je het lichter? Dan kun je van rol wisselen zonder paniek.
4. Verandering als regel, niet als fout
Alles beweegt. Ook jij. Sommige quotes die aan Watts worden toegeschreven, vatten dat goed samen: je hoeft niet dezelfde te blijven als vijf minuten geleden. Of hij die exacte zin zo gezegd heeft, weet ik niet (zie factcheck). De strekking past wel: je mag steeds opnieuw beginnen, want het leven is een stroom. Je golf hoeft niet eeuwig dezelfde vorm te houden.
Factcheck: wat zei Alan Watts echt?
- “Skin‑encapsulated ego” is wél van Watts en komt terug in lezingen en teksten. Het beschrijft het westerse gevoel van een ‘ik’ in een zak huid, afgesneden van de wereld.
- “Life is like music”: ook echt Watts. Hij legt uit dat muziek en dans geen einddoel hebben. Dat gebruiken we hier als metafoor voor leven zonder krampachtig identiteitsbewijs.
- “You’re under no obligation to be the same person you were 5 minutes ago”: wijd verspreid op internet, maar er is geen solide primaire bron (boek/pagina, authentieke opname) gevonden. Neem het als een parafrase die past bij zijn gedachtegoed, niet als verifieerbaar citaat.
Mijn praktische tips voor jou
1) Label jezelf lichter
- Van “ik ben” naar “ik merk”: Vervang “Ik ben gestrest” door “Ik merk stress op” of "ik voel me gespannen." Subtiel verschil, groot effect. Je maakt ruimte om anders te reageren en het niet zo hard te verwoorden.
- Rolkaartjes: schrijf 3 rollen op die je vaak speelt (bijv. ouder, collega, vriend, clown). Noteer per rol één gewoonte die je helpt, en één die je vastzet. Kies er één die je vastzet om komende week lichter te dragen. Daar bedoel ik mee dat je het minder serieus moet nemen.
2) Stiltemomenten
Stilte‑moment: zet een timer op 90 seconden. Geen telefoon, geen tv, geen geluid. Gewoon jij alleen. Alleen zitten en ademen. Merk op hoe snel je hoofd weer een verhaal wil maken over ‘wie je bent’. Glimlach. Laat het voorbijdrijven en maak de tijd vol. Verleng de tijd steeds meer.
3) Herinneringen zonder harnas
- Schrijf 5 zinnen die beginnen met “Ik was iemand die…”. Streep er vervolgens twee door. Niet omdat ze onwaar zijn, maar omdat je ze niet meer hoeft te bewijzen.
- Fout met een glimlach: deel bewust één kleine misser vandaag. Zonder uitleg of theater. Er gebeurt niets ergs. Het pantser kraakt, de mens komt tevoorschijn.
4) Spelen in plaats van scoren
- Project als spel: Kies één taak van vandaag en behandel ‘m alsof het muziek is. Ritme, aandacht, geen haast naar de laatste noot. Kijk wat dat doet met je focus.
- Vrije rolkeuze: Vraag jezelf bij een lastige situatie af: “Welke rol is hier behulpzaam?” Misschien is het vandaag niet de strateeg, maar de leerling. Niet de leider, maar de luisteraar.
Reflectie
Ik herken mezelf in de neiging om iemand te moeten zijn. Het geeft houvast. Maar het kost ook adem. De schoonheid van ‘niemand’ zijn zit niet in verdwijnen. Het is de ruimte die vrijkomt als je even geen imago hoeft te verdedigen. Dan ontstaat er iets zachts: je luistert beter. Je beweegt flexibeler. Je neemt anderen minder persoonlijk en jezelf minder serieus. Je wordt onopvallend uniek.
Misschien is dat de uitnodiging: doe het masker af om weer lucht te voelen. En ontdek dat je nog steeds hier bent.
Afronding
Je hoeft je masker niet weg te gooien. Je hoeft het alleen niet vast te lijmen. Draag het als het handig is. Leg het weg als het knelt. En als iemand je dan vraagt wie je bent, kun je eerlijk zeggen: vandaag ben ik gewoon hier. Morgen zien we wel weer.
Bronnen
- 1) Bron: Watts, A. W. (1966). The Book: On the Taboo Against Knowing Who You Are. New York: Pantheon. Toegankelijke editie (PDF‑scan, onofficiële host): link.
- 2) Bron: Watts, A. W. (1951). The Wisdom of Insecurity: A Message for an Age of Anxiety. New York: Pantheon. Overzichts- en citatenpagina’s: samenvatting (PDF) en blog met citaten.
- 3) Bron: Watts, A. W. (z.j.). Myth of Myself (lezing). Transcriptfragment over het “skin‑encapsulated ego”: organism.earth.
- 4) Bron: Watts, A. W. (z.j.). Stop Talking to Yourself (lezing). Fragment met de muziekmetafoor: transcript en uitleg-artikelen: analyse.
- 5) Bron: The Alan Watts Organization (z.j.). Officiële site met lezingen en archief: alanwatts.org.
- 6) Bron: The Beauty of Being Nobody | Alan Watts (YouTube‑compilaties van fragmenten): video 1, video 2, video 3. Let op: dit zijn samengestelde video’s; exacte herkomst van uitspraken varieert.
- 7) Bron: Over de betrouwbaarheid van het veelgedeelde citaat “You’re under no obligation to be the same person you were 5 minutes ago”: brede toeschrijving aan Watts, maar geen primaire bron gevonden. Voorbeelden van secundaire toeschrijving: Goodreads.
- 8) Bron: Achtergrond over wat Watts “ego” noemt en de kritiek op het afgescheiden zelf: encyclopedische samenvatting met verwijzingen: Wikipedia‑overzicht.
