Je staat in de rij bij de supermarkt. Voor je een vrouw die haar bonuskaart niet kan vinden. Achter je iemand die zucht. En jij? Jij voelt het opkomen. Dat ongeduld. Die lichte irritatie die zich langzaam uitbreidt. Je kijkt op de klok. Waarom moet dit altijd gebeuren als jij haast hebt?
En ergens halverwege dat zuchten en turen op de klok, besef je: het is niet de rij die me van streek maakt. Het zijn mijn gedachten erover. Mijn denkbeelden, zoals de oude filosoof Epictetus het noemde.
Voorbeelden
We kennen ze allemaal, die momenten waarop de wereld even niet meewerkt:
- De bus die net voor je neus wegrijdt.
- Een collega die een snauw geeft in een vergadering.
- De kinderen die ruziën terwijl jij juist even stilte nodig hebt.
Op het eerste gezicht lijkt het logisch om van slag te raken. Iets gebeurt, je voelt frustratie of verdriet, en je denkt: zie je wel, dit maakt me gek. Maar Epictetus zag dat anders. Hij zei:
“Niet de dingen zelf maken de mensen van streek, maar hun denkbeelden erover.” – Epictetus
Dat klinkt bijna te eenvoudig. Maar als je er even bij stilstaat, klopt het precies. Het is niet de bus die te laat is. Het is het idee dat jij had dat hij op tijd móést komen. Het is niet de opmerking van die collega, maar jouw overtuiging dat hij respectvol had moeten zijn. De gebeurtenis zelf is neutraal. Jij geeft er betekenis aan.
Inzichten
Epictetus leefde bijna tweeduizend jaar geleden. Geboren als slaaf in Griekenland, later filosoof in Rome. Zijn leven stond in het teken van zelfdiscipline, integriteit en innerlijke vrijheid. En hoewel zijn tijd ver achter ons ligt, lijken zijn inzichten verrassend actueel.
Volgens hem heb je geen controle over wat er met je gebeurt. Over het weer, de reacties van anderen, de loop van het leven. Wat je wél in de hand hebt, is hoe je ermee omgaat. Hoe je erover denkt. En dat is precies waar vrijheid begint.
Als iets misgaat, heb je altijd twee keuzes:
- Je kunt meegaan in de storm van gedachten – waarom overkomt dit mij, het is niet eerlijk, dit had anders gemoeten.
- Of je kunt even stilstaan, ademen, en beseffen: het is wat het is, maar mijn reactie bepaal ik zelf.
Dat is geen makkelijke weg. Het vraagt oefening. Bewustzijn. En vooral: mildheid voor jezelf. Want de neiging om te oordelen, te controleren en te piekeren is diep menselijk. Maar elke keer dat je ziet dat je gedachten met je aan de haal gaan, ontstaat er ruimte. En in die ruimte schuilt rust.
Praktische tips
Hoe kun je die gedachte van Epictetus toepassen in het dagelijks leven? Een paar eenvoudige manieren:
- 1. Merk op wat je denkt. Niet om het te veranderen, maar om het te zien. “Ik denk dat dit oneerlijk is.” Alleen dat besef haalt al wat spanning weg.
- 2. Vraag jezelf af: is dit feit of interpretatie? De bus is te laat — dat is een feit. “Nu is mijn hele dag verpest” — dat is een interpretatie.
- 3. Oefen in aanvaarden. Niet omdat je alles goed moet vinden, maar omdat verzet energie kost. Acceptatie is geen zwakte, maar helderheid.
- 4. Maak onderscheid tussen wat je kunt beïnvloeden en wat niet. Daar sluit zijn andere spreuk mooi op aan:
“Er is slechts één weg naar geluk en dat is op te houden met je zorgen maken over dingen waar je geen invloed op hebt.” – Epictetus
Die zin kun je bijna als kompas gebruiken. Elke keer dat je merkt dat je piekert of je zorgen maakt, stel jezelf de vraag: heb ik hier invloed op? Zo ja, onderneem iets. Zo nee, laat het los. Niet uit onverschilligheid, maar uit wijsheid.
Mindfulness als moderne vertaling
Als je dit idee wilt verdiepen, kan mindfulness een waardevolle manier zijn om ermee te oefenen. Mindfulness betekent: volledig bewust zijn van de huidige ervaring. Het helpt je om je aandacht te sturen en meer in het hier en nu te leven. Daardoor ga je minder piekeren en neem je het leven meer zoals het is.
Wil je je sowieso minder zorgen maken? Dan adviseer ik je zeker om een training mindfulness te volgen. Bijvoorbeeld de training ‘Mindfulness voor het dagelijkse leven: van chaotisch en gestrest naar rustig en gelukkig’. Het bevat praktische oefeningen, video’s en audiobestanden om je brein weer in topconditie te brengen. Een mooie, moderne vertaling van wat Epictetus tweeduizend jaar geleden al begreep.
Afronding
De dingen die ons overkomen, daar hebben we weinig over te zeggen. Maar hoe we erover denken — daar ligt onze vrijheid. Misschien is dat wel de kern van rust: niet dat alles goed gaat, maar dat we ophouden met vechten tegen wat er is.
Dus de volgende keer dat je in de rij staat, of de bus mist, of een deuk in je auto ontdekt, vraag jezelf dan af: wat maakt me nu écht van streek? De gebeurtenis, of mijn gedachten erover?
Vaak is dat al genoeg om iets in je los te laten.
En precies daar begint vrijheid.
Bronnen
- Epictetus (n.d.). Enchiridion. Vertalingen en commentaren over stoïcijnse filosofie.
- Training ‘Mindfulness voor het dagelijkse leven: van chaotisch en gestrest naar rustig en gelukkig’.
